SIAPA YANG LAYAK MENDAPAT HAK PENJAGAAN ANAK SELEPAS BERCERAI

 HAK PENJAGAAN ANAK HADHANAH

Hak penjagaan anak kecil juga dikenali sebagai hadhanah. Jika ibu bapa ingin tahu tentang hukum penjagaan anak diperolehi melalui satu hadis yang diriwayatkan oleh Abdullah bin ‘Amr ketika seorang wanita datang kepada Rasulullah dan berkata: “Wahai Rasulullah, sesungguhnya anakku ini, perutku adalah tempatnya, puting susuku adalah tempat minumnya dan pangkuanku adalah rumahnya sedangkan ayahnya telah menceraikanku dan ingin merampasnya dariku.” Lalu Rasulullah SAW berkata kepadanya: “Engkau lebih berhak terhadapnya selama engkau belum bernikah.”Maka, hadis riwayat Abu Daud ini telah dijadikan dasar kepada pemberian hak penjagaan anak kepada ibu jika berlakunya perceraian.

  SYARAT PENJAGAAN BERIKUT:

·         Seorang islam
·         Sempurna akal
·         Mampu memberi jagaan dan kasih sayang pada anak
·         Berkelakuan baik dari segi akhlak islamiah
·         Mampu menyediakan tempat tinggal yang selamat

j     PERKARA YANG MENYEBABKAN IBU HILANG HAK PENJAGAAN ANAK

• Jika si ibu berkahwin lain dengan seseorang yang tiada pertalian darah dengan anaknya dan jika hal sedemikian akan menjejaskan kebajikan si anak
• Jika si ibu itu berkelakuan buruk secara keterlaluan dan terbuka
• Jika si ibu berpindah ke tempat lain dengan tujuan untuk menjauhkan anak daripada ayahnya
• Jika si ibu itu murtad
• Jika si ibu mengabaikan atau menganiaya anaknya

 SELAIN IBU, SIAPA YANG LAYAK JAGA ANAK DAN MENDAPAT HAK PENJAGAAN ANAK?

• Ibu
• Nenek sebelah ibu dan ke atas
• Bapa
• Nenek sebelah bapa dan ke atas
• Kakak atau adik perempuan seibu sebapa
• Kakak atau adik perempuan seibu
• Kakak atau adik perempuan sebapa
• Anak perempuan daripada kakak atau adik perempuan seibu sebapa
• Anak perempuan daripada kakak atau adik seibu
• Anak perempuan daripada kakak atau adik perempuan sebapa
• Mak saudara sebelah ibu
• Mak saudara sebelah bapa
• Waris lelaki yang boleh menjadi warisnya

ARTIKEL

Benarkah ibu hanya dapat hak jaga anak perempuan

Soalan:

Suami mengatakan hak penjagaan anak lelaki tunggal yang berusia 3 tahun akan diberi kepadanya sekiranya kami bercerai kerana ibu hanya akan mendapat hak penjagaan untuk anak perempuan. Adakah saya tetap tidak boleh mendapat hak penjagaan anak biarpun pendapatan saya lebih daripada cukup untuk menyara kami dua beranak?

Inas Ahmad Khidir,

Ujong Pasir, Melaka.

Jawapan:

Hak terhadap penjagaan anak sering kali menjadi persoalan apabila perceraian timbul. Perlulah diingat bahawa dalam memberikan hak penjagaan ini, perkara yang paling penting ialah kepentingan dan kebajikan anak itu. Ini merupakan hak anak, bukannya hak ibubapa. Kami dapat rasakan bahawa puan keliru dengan apa yang diperkatakan oleh suami puan. Oleh itu, adalah penting di sini kita rujuk kepada apa yang diperkatakan dalam perundangan Islam. Rasulullah SAW selalu menekankan bahawa ibu lebih berhak mendapat hak penjagaan ke atas anaknya. Pengorbanan ibu itu amat mulia apabila dia mempertaruhkan nyawanya sendiri bagi meneruskan zuriat kaumnya. Ini dapat dilihat melalui sebuah hadis yang diriwayatkan oleh Abdullah bin Umar yang berbunyi seperti berikut: "Bahawasanya seseorang perempuan telah datang menemui Rasulullah SAW, bahawa anakku ini, perutkulah kandungannya, susukulah minumannya dan ribaankulah rumahnya tetapi bapanya telah menceraikan aku dan hendak merampas anak itu daripada aku". Selepas mendengar aduan itu Rasulullah SAW bersabda, "Engkaulah yang lebih berhak menjaga anak itu selagi engkau belum berkahwin lain." (Riwayat Abu Dawud)

Berhubung soalan puan, selagi mana anak itu masih kecil dan belum mencapai umur mumayyiz, puan sebagai ibu lebih berhak memelihara dan membesarkannya. Ini termaktub dalam Seksyen 82 (1) Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Melaka) 2002 yang menyebut: "ibu adalah yang paling berhak daripada segala orang bagi menjaga anak kecilnya dalam masa ibu itu masih dalam perkahwinan dan juga selepas perkahwinannya dibubarkan."Dalam kes Zawiyah lwn Ruslan (1980 JLD1,2J.H) Yang Arif Khadi Besar Pulau Pinang Haji Harussani bin Haji Zakaria memutuskan anak-anak yang belum mumayyiz diserah kepada ibunya berdasarkan hujah Kitab Kifayah Al-Akhyar Juzu' 2 halaman 93 yang berbunyi seperti berikut:"Apabila mencerai seorang lelaki akan isterinya dan ia mempunyai anak dengan isteri itu maka si isteri berhak memelihara anak itu sehingga anak itu berumur 7 tahun (mumayyiz)." Namun demikian, ada syarat-syarat yang ditetapkan oleh undang-undang untuk menentukan sama ada seseorang itu layak mendapat hak penjagaan. Syarat-syarat ini bertujuan supaya kebajikan dan kepentingan anak terjamin.

-SYARAT KELAYAKAN DISENARAIKAN DALAM SEKSYEN 83 ENAKMEN YANG SAMA, IAITU:

(a) Dia seorang islam.

(b) Dia sempurna akal.

(c) Dia berumur yang melayakkan dia memberikan kepada kanak-kanak itu jagaan dan kasih sayang yang diperlukan oleh kanak-kanak itu.

(d) Dia berkelakuan baik dari segi akhlak islamiah.

(e) Dia tinggal di tempat di mana kanak-kanak itu tidak mungkin menghadapi apa-apa akibat buruk    dari segi akhlak atau jasmani.

Seperti yang dapat kita lihat, undang-undang tidak menetapkan bahawa seorang ibu hanya boleh menjaga anak perempuannya sahaja. Apa yang dinyatakan oleh suami puan tidak benar sama sekali. Jelaslah di sini puan tidak perlu risau dengan kata-kata suami puan sama ada puan bekerja atau tidak, itu tidak akan memberi kesan kepada hak puan untuk memohon hak hadhanah. Perlulah ditekankan di sini bahawa, walaupun hak hadhanah diberikan kepada ibu, bapa masih lagi bertanggungjawab memberi nafkah kepada anaknya.

 Tempoh Penjagaan Kanak-Kanak Yang Ditetapkan Oleh Undang-Undang

Sekseyen 84(1) Akta Undang-undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) 1984 [Akta 303] memperuntukkan bahawa hak hadinah bagi menjaga seseorang kanak-kanak tamat apabila kanak-kanak itu mencapai umur tujuh tahun, jika kanak-kanak itu lelaki, dan umur sembilan tahun, jika kanak-kanak itu perempuan, tetapi Mahkamah boleh, atas permohonan hadinah, membenarkan dia menjaga kanak-kanak itu sehingga kanak-kanak itu mencapai umur sembilan tahun, jika kanak-kanak itu lelaki, dan umur sebelas tahun, jika kanak-kanak itu perempuan. (2) Setelah tamatnya hak hadinah, penjagaan adalah turun kepada bapa, dan jika kanak-kanak itu telah mencapai umur kecerdikan (mumaiyiz), maka kanak-kanak itu adalah berhak memilih untuk tinggal dengan sama ada ibu atau bapanya, melainkan jika Mahkamah memerintahkan selainnya. 

HAK PENJAGAAN ANAK (HADANAH): DARI SEGI SIAPA YANG LEBIH BERHAK MENURUT SYARA’ 1.

PENGERTIAN Dari sudut bahasa, hadanah bererti menjaga dan mengasuh anak kecil dengan menanggung nafkah dan mendidiknya. Perkataan hadanah diambil daripada perkataan al-hidn yang bererti rusuk atau dada. Ia dikaitkan dengan pengasuhan kerana pada kebiasaannya pengasuh meletakkan kanak-kanak yang diasuh di atas rusuknya atau pangkuannya (Al-Sayyid Sabiq. 1994). Dari sudut syara’, erti hadanah diberikan dengan berbagai definisi. Dalam mazhab al-Shafie ia disebut sebagai menjaga orang yang tidak boleh bersendirian menguruskan dirinya daripada perkara yang menyakitkannya kerana ia tidak mumayyiz lagi seperti kanak-kanak dan orang besar yang gila. Juga dengan mendidiknya (mendidik orang yang dijaga) dengan perkara yang memberin maslahah kepadanya sama ada berkaitan pemeliharaan makanan, minuman dan sebagainya” (Dr. Mustafa Al-Khin, Dr. Mustafa Al-Buqha & Dr. Ali Al-Syarbaji. 2000). Mazhab Hanafi pula mentakrifkan hadanah sebagai mendidik kanak-kanak yang tidak dapat menguruskan diri sendiri menurut umur tertentu oleh orang yang berhak terhadapnya, iaitu dikalangan keluarganya (Ahmad Mahmud Al-Shafi’i. 1991). Ada juga pendapat yang mengatakan hadanah itu adalah mengawal kanak-kanak kecil, orang lemah, orang gila atau orang yang kurang waras daripada apa-apa bahaya yang boleh merosakkannya, menurut kemampuan dengan cara mendidik dan menjaganya, seperti membersih tubuh badannya, memberi makanan dan apa-apa jua yang boleh mendatangkan kerehatan kepadanya.

 HUKUM HADANAH

 Hukum hadanah ke atas kanak-kanak adalah wajib, kerana mengabaikannya bererti membiarkannya kepada bahaya dan kebinasaan. Kewajipan hadanah ini lebih tertumpu kepada ibu, kerana ibu mempunyai cirri-ciri dan sifat yang lebih sesuai untuk tujuan pengasuhan jika dibandingkan dengan bapa, sekalipun bapa telah berkahwin lain. Lagipun seorang ibu tiri tidak akan dapat mengasuh seorang kanak-kanak dengan sebaik mungkin yang boleh dilakukan oleh ibu kandung. Berdasarkan kedudukan ini, Islam telah menetapkan hak hadanah kepada seorang ibu. Nabi Muhammad s.a.w pernah menetapkan hak hadanah kepada seorang ibu selama mana dia belum berkahwin lain. Rasulullah s.a.w bersabda yang bermaksud: “Engkau lebih berhak terhadapnya selama engkau belum berkahwin.” (Riwayat Ahmad dan Abu Dawud) Hak dan tanggungjawab ibu akan berterusan sehingga kanak-kanak tersebut mencapai umur mumayyiz, iaitu 7 tahun. Setelah itu, kanak-kanak tersebut boleh membuat pilihan samada ingin terus hidup bersama ibunya atau ingin hidup bersama bapanya. Rasulullah s.a.w bersabda yang bermaksud: “Wahai anak! Ini bapamu dan ini ibumu, peganglah tangan siapa yang kamu suka antara mereka berdua. Lalu anak itu memegang tangan ibunya, lantas ibunya membawa ia pergi.” (Riwayat Imam Ahmad

UPAH HADANAH

 Mengenai upah hadanah, jika pengasuh merupakan isteri yang diceraikan dan mendapat nafkah semasa idah, dia tidak berhak mendapat upah hadanah. Dua perkara tidak harus dikumpulkan dalam satu masa, iaitu upah dan nafkah. Manakala jika bekas isteri telah tamat iddah dan tidak lagi mendapat apa-apa nafkah daripada bekas suaminya. Dia berhak mendapat upah hadanah kerana dia telah menjalankan tugas bagi pihak bapa anaknya ataupun wali anaknya. Jika pengasuh selain ibu anak itu, dia berhak mendapat upah bagi pelbagai khidmatnya kepada kanak-kanak itu, seperti upah mengasuh, menyusu dan upah itu tidak termasuk dalam nafkah yang diberikan kepada kanak-kanak itu, kecuali dia rela mengasuh dengan percuma. Bayaran hadanah dikira bermula dari hari mula bertugas. Bayaran ini dikira hutang jika tidak dibayar, dan ia tidak akan gugur kecuali dengan membayarnya ataupun dihalalkannya. Pihak yang bertanggungjawab membayar upah hadanah ialah pihak yang bertanggungjawab menanggung nafkah kanak-kanak itu, kerana perbelanjaan upah hadanah dikira sebagai sebahagian nafkah dan ia merupakan satu perkara yang wajib ke atas bapa atau penjaganya.

 KESIMPULAN

Daripada penjelasan syarat-syarat yang telah lalu, maka jelaslah mejoriti ulama’ memberikan keutamaan orang yang memelihara kanak-kanak hasil penceraian kepada mereka yang mempunyai akhlak yang mulia. Ianya adalah bertujuan untuk memelihara kanak-kanak tersebut daripada sifat-sifat buruk yang boleh merosakkan akhlak kanak-kanak. Jika ditinjau dari segi hak hadanah pula, orang yang diutamakan adalah terdiri daripada saudara-saudara perempuan iaitu ibu-ibu saudara kepada kanak-kanak itu, kerana hadis nabi s.a.w menyebut bahawa status ibu saudara (al-khalah) adalah sama seperti ibu. Walaupun ada mazhab fikah yang membolehkan orang kafir menjadi penjaga, tetapi mejoriti ulama’ mengatakan orang kafir tidak boleh menjadi penjaga kepada kanak-kanak itu, lebih-lebih lagi mazhab Syafi’i yang mensyaratkan orang fasik tidak boleh menjadi penjaga inikan lagi orang fasik. Oleh yang demikian, penjaga beragama Islam, berakhlak mulia serta mempunyai pertalian ibu atau ibu saudara adalah orang yang paling berhak dan yang lebih diutamakan untuk memelihara kanak-kanak hasil daripada penceraian. Meskipun syara’ telah menetapkan bahawa, ibu merupakan orang yang paling berhak terhadap hak dan tanggungjawab hadanah, hak dan tanggungjawab tersebut tidak akan diberikan kepada seorang ibu itu sehingga dia dapat memenuhi syarat-syarat yang telah ditetapkan. Sekiranya seorang ibu itu tidak dapat memenuhi syarat-syarat yang ditetapkan, maka hak dan tanggungjawab hadanahi tersebut akan jatuh kepada orang yang seterusnya mengikut turutan yang telah ditetapkan. Walaupun terdapat beberapa perbezaan dalam turutan hak dan tanggungjawab hadanah mengikut pendapat imam mazhab fikah, namun di Malaysia pendapat imam Syafi’i lebih diutamakan berbanding pendapat imam mazhab yang lain.